«Մենք ժողովրդավարացման ճանապարհը մոդելի ընտրությունով չենք պայմանավորում»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ԱԺ փոխնախագահ ՀԵՐՄԻՆԵ ՆԱՂԴԱԼՅԱՆԸ:

-Ի՞նչ է կատարվում քաղաքական դաշտում` Ձեր գնահատականով:
-Քաղաքական տարբեր ուժեր, իրենց հնարավորություններից, ռեսուրսներից, հիմնավոր կամ անհիմն ակնկալիքներից, ցանկություններից և երազանքներից ելնելով, նախապատրաստվում են նախագահական ընտրությունների:
-Նախապատրաստական փուլում քաղաքական քննարկումների` ԲՀԿ-ի առաջարկն ինչ-որ փոփոխություն բերո՞ւմ է:
-Ընդունեք, որ այդ առաջարկն իր բովանդակությամբ ու էությամբ նորություն չէ: Թեման քննարկվում է ամենաքիչը 20 տարի: Տարբեր խաղացողներ տարբեր փաստարկներ են բերել, բոլոր փաստարկները լավ հայտնի են, և որևէ փաստարկ միանշանակ չէ: Եթե խոսում ենք համամասնական-մեծամասնական ընտրակարգի մասին, լավ հայտնի են կայացած ժողովրդավարության երկրներ, որոնք ընտրությունը կատարում են 100-տոկոսանոց մեծամասնական ընտրակարգով: Հայտնի են նաև չկայացած երկրներ` 100-տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգով, կան նաև ժողովրդավարության ճանապարհին գտնվող երկրներ, որոնց բնորոշ են բազմատեսակ պրոբլեմատիկ իրավիճակներ, որոնք ունեն և՛ մեծամասնական, և՛ համամասնական, և՛ խառը ընտրակարգեր: Երբ փորձում ես այդ խնդիրը ներկայացնել իբրև խնդիրների խնդիր կամ հաջողության բանալի, այդ պնդումը հերքող տասնյակ օրինակներ կան միջազգային փորձից:
-Ֆրանսիայի Հանրապետությունն էլ իր կիսանախագահական կառավարումով չկայացած երկիր չես անվանի:
-ԱՄՆ-ը կայացած ժողովրդավարության երկիր է, ընտրությունը 100 տոկոսով մեծամասնական է, նույնը` Մեծ Բրիտանիան:
-Պատահակա՞ն էր, որ «Ժառանգությունը», ԲՀԿ-ն, ՀՅԴ-ն ներկայացնում են համարյա նույն առաջարկները` գրեթե միաժամանակ և իրարից անտեղյակ` համարելով սեփական հայտնագործություն:
-Իրականում «հայտնագործությունը» ոչ մեկի սեփականությունն էլ չէ, ժամանակ առ ժամանակ այդ թեման հրապարակ է նետվում իբրև քաղաքական քայլ: Նպատակներից մեկը էական ասելիքների բացակայությունը շղարշելու փորձն է, մյուսը` ապագա պարտություններն արդարացնող հանգամանքներ նախապատրաստելը:
-Այսինքն` ժամանակ շահելո՞ւ մանևր է:
-Ժամանակ շահելու խնդիր էլ կա` քայլը բազմաֆունկցիոնալ է: Երբ գործընթացը համեմում ես խորհրդակցություններով, համախմբվելու ընդհանուր եզրեր գտնելու ջանքերով, կյանքը դառնում է հետաքրքիր ավելի, քան կար: Բայց համապետական ընտրությունները հինգ ամիս առաջ էին. համընդհանուր համախմբումի, տեսակետների բյուրեղացման նույն գործընթացները եղել են այն ժամանակ էլ, և հազիվ թե որևէ մեկի համար գաղտնիք է մնացել, թե ով որ հարցի վերաբերյալ ինչ տեսակետ ունի: Թեման իրականում տարիների ընթացքում մանրամասնորեն քննարկվել է` հայտնի են կողմ ու դեմ բոլոր տեսակետները, փաստարկները: Ընդ որում` ոչ ոք էլ չի վիճարկում այդ ամենը: Կայացած ժողովրդավարության երկրները կայացած են ոչ այս կամ այն ընտրակարգով առաջնորդվելու պատճառով:
-Ընտրական օրենսգրքի վերջին փոփոխությունները ե՞րբ էին:
-Ընտրական օրենսգիրքը վերջին անգամ քննարկվել է խորհրդարանական ընտրություններից առաջ, և քաղաքական գործընթացներին մասնակցող բոլոր ուժերն իրենց տեսակետները բարձրաձայնել են: Երկարատև ու խորքային աշխատանք է կատարվել Ընտրական օրենսգրքի վրա, բարեփոխումների աշխատանքային խումբ է գործել մեկ տարուց ավելի` ներգրավելով ինչպես խորհրդարանական, այնպես էլ բոլոր ցանկություն և ասելիք ունեցող ոչ խորհրդարանական քաղաքական ուժերին, հասարակական կազմակերպությունների, քաղաքացիական ինստիտուտների ներկայացուցիչներին, և համընդհանուր գնահատականով չէր մնացել հարց, որ չէր քննարկվել, կարծիք, որ չէր ձևավորվել: Ընդգծեմ, որ Դավիթ Հարությունյանի գլխավորությամբ գործող այդ աշխատանքային խմբի քննարկումները կատարվել են աննախադեպ հրապարակայնության պայմաններում, ինչը շատ շատերն են ժամանակին գոհունակությամբ նշել: Օրենսգիրքն ընդունվեց ընտրություններից շուրջ մեկ տարի առաջ` քաղաքակիրթ լուծում, որը պատրաստվելու հնարավորություն էր տալիս բոլոր խաղացողներին: 2012-ի սկզբին տեղի ունեցած խորհրդարանական լսումները ևս մեկ անգամ հնարավորություն տվեցին տեսակետներ և փաստարկներ հնչեցնելու: Հիմա ինչի՞ մասին ենք խոսում ու ի՞նչ ենք անում: Պատասխանը կարող է լինել ռազմավարության կամ մարտավարության ոլորտում: Կարծում եմ` ռազմավարական տեսանկյունից նոր ոչինչ չկա, սա մարտավարական քայլ է` ժամանակը ձգելու, հարցադրումներ ներկայացնելու, պատրանք ստեղծելու և որոշակի ակտիվություն գեներացնելու:
-Այսինքն` ոչ թե առաջարկն է ուժեղ, այլ քաղաքական դա՞շտն է թույլ, որ բոլորը հաճույքով կլլեցին խայծը` իմանալով հանդերձ խայծ լինելը:
-Չասենք, թե քաղաքական դաշտը թույլ է, քաղաքական դաշտում պարզապես կան շատ խաղացողներ, որ ունեին այս մարտավարության ու այս մանևրի կարիքը: Կան ուժեր, որ խարիզմատիկ լիդերի խնդիր ունեն, կան ուժեր, որ լուրջ օրակարգի խնդիր ունեն, ոմանք իրենց գաղափարական հենքը հստակեցնելու անհրաժեշտություն ունեն, ոմանք իրենց բոլոր սատելիտներին կորցրել են, և նորերին հավաքագրելու ժամանակ ու շանս է պետք, կան ուժեր, որ հոգնել են պարզապես կամ շատ փոքրաթիվ են, որպեսզի կարողանան որակական խնդիրներ բարձրացնել, և օգտագործում են այս հնարքը ջրի երեսին մնալու համար:
-Եթե այլ կուսակցություններ այս կամ այն ձևաչափով ԲՀԿ-ի առաջարկը քննարկելու պատրաստակամություն են հայտնել, ի՞նչ է անելու ՀՀԿ-ն` իմանալով հանդերձ, որ այդ քննարկումը դանայան տակառը ջուր լցնել է:
-ՀՀԿ-ն իր ասելիքն ասել է, և մեր դիրքորոշումները օրումեջ չեն փոխվում: Մենք այդ խնդիրները դիտում ենք իբրև ռազմավարական, մարտավարական գործիք չենք համարում: Մենք մեր տեսակետները ներկայացրել ենք և՛ հանձնաժողովի աշխատանքի ժամանակ, և՛ լսումներում, և՛ մամուլում, և՛ հանրային բանավեճում: Մենք ժողովրդավարացման ճանապարհը մոդելի ընտրությունով չենք պայմանավորում: Մենք ասում ենք, որ համամասնական, մեծամասնական և խառն ընտրակարգերն ունեն իրենց թերությունները և դրական կողմերը: Բայց Հայաստանում ներկա ժամանակահատվածում, ելնելով սոցիալ-տնտեսական, քաղաքական, գաղափարական խնդիրներից, կուսակցությունների չկայացած լինելուց, հաշվի առնելով մի շարք հանգամանքներ, այդ թվում` տարածքների համաչափ զարգացման անհրաժեշտությունը, մենք ճիշտ ենք համարում ընտրակարգի ներկա հարաբերակցությունը: Ինչ վերաբերում է խորհրդարանական հանրապետությանը, ապա սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեն 2005 թվականին էր: Նրանք, ովքեր այսօր ծավալուն վերլուծություններ են անում, կառավարության առաջատար անդամներ են եղել, այն ժամանակվա նախագահի մերձավորներից, և բոլոր հնարավորություններն ունեին իրենց տեսակետները բարձրաձայնելու ու պաշտպանելու, բայց չեն արել: Արդյո՞ք այս հարցերի բարձրացումը կապված է պետության, ազգի, ժողովրդի շահերի հետ, թե՞ անձնական-խմբային շահեր են սպասարկում, որ այն ժամանակ կարևորություն չեն տվել, հիմա իրենց անձնական խնդիրների բերումով դարձնում են քննարկման թեմա: Ընտրակարգ և սահմանադրակարգ փոխելով` մենք գոյություն ունեցող որևէ խնդրի լուծում չենք տա, միայն ժամանակ, ուժեր և ռեսուրսներ կծախսենք, ավելի ճիշտ` կփոշիացնենք, շեղվելով իրական խնդիրների լուծումից:
-Մամուլում տեսակետ հնչեց, որ այս առաջարկի իրական հեղինակը Ռոբերտ Քոչարյանն է, համամի՞տ եք այդ տեսակետին:
-Յուրաքանչյուր հարցին պատասխանելուց առաջ պիտի պարզել` ո՞ւմ է ձեռնտու, այս իմաստով կապ չեմ տեսնում: Հնարավոր է, որ ամենաշատ դա մեզ ձեռնտու լինի, բայց մենք մեր շահերով չենք ղեկավարվում, երկրի բնականոն և անցնցում զարգացման ուղին է գլխավորը:
-Ինչո՞ւ, կա քաղաքական դաշտի վերադասավորման և վերահամախմբման խնդիր:
-Նույն խնդիրը կար խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ: Հիշում եք` և՛ ընտրությունների վերահսկման միասնական շտաբ ստեղծվեց, և՛ տարատեսակ ելույթներ եղան: Ի՞նչ է փոխվել, նոր ուժ ասպարեզ չի եկել, նոր խաղացող չկա, նոր դեմքեր չկան, նոր բանաձևեր չկան:
-Ձեր կարծիքով` Հայաստանում կա՞ ընդդիմություն-իշխանություն հստակ բաժանում:
-Ընդդիմություն-իշխանություն բաժանման երկու բաղկացուցիչ կա` քո ռեալ դիրքը, քո հավաքած տոկոսներն ընտրություններում` մեկ, երկու` քո պատկերացումները քո մասին և քո հռչակումները քո գործունեության մասին: Այս իմաստով դիրքերը հայտնի են, ուժերը հայտնի են: Մի քիչ անհասկանալի է այլընտրանքը, որովհետև հայտնի չի դառնում` ո՞ւմ այլընտրանքն ես` իշխանության, ընդդիմության, ինքդ քո` երեկվա, այսօրվա ու վաղվա կտրվածքով: Բայց հայկական քաղաքական դաշտում միշտ էլ անորոշություն եղել է` և դիրքային, և հենքային: Եղել են իշխող կուսակցություններ և քաղաքական խաղացողներ, որոնց հենքերը այլ են եղել, գաղափարական փաստաթղթերը` այլ, վարքագիծը` այլ: Ես չեմ կարծում, որ այդ անորոշությունը 1-2 տարում հաղթահարվող է, այդ երևույթը ժամանակի մեջ լուրջ աշխատանք է պահանջում քաղաքական դաշտի կայացման, կուսակցությունների կայացման ուղղությամբ, որը հենքային անորոշությունը կհստակեցնի, վարքագծերը կսկսեն հենքերին հարիր դառնալ և արդյունքում պարզ կդառնան դիրքերը: Սա ընդհանուր դիտարկում է, կոնկրետության մեջ ամեն մեկը հռչակել է` ո՞վ է ինքն ու ի՞նչ է ուզում:
-Եթե ԲՀԿ-ն ընտրությունների գնում է սեփական թեկնածուով, դա ի՞նչ է փոխում քաղաքական դաշտում:
-Հարցը, իհարկե, տեղին է, բայց չեմ կարող չասել` մի մոռացեք մայիսյան ընտրությունները (թեժ բանավեճերը` ԲՀԿ-ն առանձի՞ն կգնա ընտրության, թե՞ կոալիցիայով): ԲՀԿ-ն մասնակցել է առանձին, ինչը նույնն է, թե իր թեկնածուով, սեփական դեմքով, ծրագրով, ռեսուրսներով: Քաղաքական դաշտում ի՞նչ է փոխվել հիմա: Իսկ ՀՀԿ-ն այդ ընթացքում ձեռքերը ծալած չի նստել ու ժամանակը հենց այնպես չի կորցրել` անդրադարձել է ամենացավոտ, ամենակենսական, արմատական հարցերին, անդրադարձներ, որոնք ընկալում ունեն ժողովրդի մեջ, սպասված էին ու ընդունվում են: Այդ իմաստով ՀՀԿ-ն ձեռքը պահում է երկրի կենսական երակի վրա, ժողովրդի համար տեսանելի ու սպասված քայլեր է անում: Տնտեսական վիճակը քննարկելիս հիշեք, որ նեգատիվ գործընթացները համաշխարհային տնտեսության մեջ շարունակվում են, մեզնից շատ ավելի ուժեղ երկրներ մեծ պրոբլեմներ են ապրում` և՛ ռեցեսիան, և՛ կենսամակարդակի անկումը շարունակվում են: Միայն Հունաստանի վիճակը հիշեք, որ պարտադրված է էականորեն սահմանափակելու բյուջետային ծախսերը, այդ թվում` զարգացմանն ուղղվող: Մենք ներկայացրինք բյուջեի նախագիծ, որը (որքան էլ միջոցների սղություն կա) բոլոր հիմնական հարցերին բերում է պատասխաններ, թեկուզ փոքր աճ և զարգացում ապահովում է: Իհարկե, համընդհանուր պատասխան կա` միջոցների սղությունը, բայց մենք աճ ունենք, որը տեսանելի է բոլորի համար` ինչպես ներսում, այնպես էլ դրսում: Այս պայմաններում խորհրդարանական ընտրություններից հետո անցած ժամանակամիջոցում ՀՀԿ-ն բոլոր ուղղություններով ամրապնդել է դիրքերը: Իսկ մեր առաջնորդը` նախագահ Սերժ Սարգսյանը, եղել և մնում է քաղաքական դաշտի ամենակայացած, ամենափորձառու, պետական կառավարման հսկայական փորձ և ծանրագույն խնդիրների լուծման հմտություններ ունեցող, միջազգային հանրության կողմից ընդունված, հարգանք և հեղինակություն վայելող լիդեր:
-ՀՀԿ-ն ունի՞ բավարար թվով տրակտորներ:
-ՀՀԿ-ն ընտրության է գնում իր գաղափարական հենքով, կուսակցական կառույցների ակտիվ աշխատանքով, կատարված ծրագրերով և ապագայի իր պատկերացումներով: Ընտրության գործում մեզ տրակտորներ պետք չեն:
-Ձեր կարծիքով` մինչև նախագահական ընտրությունները Ղարաբաղի հարցում փոփոխությունները հավանակա՞ն են, թե՞ Փարիզով վերսկսված բանակցությունները շարունակականություն ապահովելու միջոց էին:
-Բացի ռամիլսաֆարովյան իրադարձություններից, մենք, Կազանից սկսած, ունենք Ադրբեջանի դեստրուկտիվ պահվածքը բանակցություններում, բոլոր առաջարկությունների պարբերական մերժումը: Հասկանանք, որ եթե այդ բանակցություններում Ադրբեջանն իր համար դրական զարգացումներ տեսներ, չէր մերժի համանախագահների առաջարկները: Սա նաև հայ դիվանագիտության աշխատանքի արդյունքն է` առաջարկների ձևավորումը, որոնք Ադրբեջանի համար այդքան անընդունելի են և մերժվում են, ասենք, ՌԴ նախագահի հետ քննարկման մակարդակում: (Սա հատուկ ընդգծում եմ նրանց համար, ովքեր սիրում են տեղին-անտեղի խոսել մեր դիվանագիտության պարտությունների և ազերիների հաղթանակների մասին): Այսինքն` մենք ունեինք բանակցությունների դեստրուկտիվ վիճակ, սահմանային միջադեպերի հաճախականության մեծացում, հավելեք ռամիլսաֆարովյան «հերոսապատումը», և ակնհայտ կդառնա, որ սա վարքագիծ է, քաղաքականություն: Ընդունեք, որ մեր երկրի նախագահը և արտաքին գերատեսչությունը այս պայմաններում կարողացան իրավիճակը ճիշտ գնահատել և ճիշտ արձագանքել: Բանակցությունները շարունակելու որոշումը բոլոր ուղղություններով ճիշտ քայլ դարձավ` նախ մեր ազգային շահերի իմաստով, երկրորդ` միջազգային ասպարեզում Հայաստանի հեղինակության իմաստով, որովհետև ևս մեկ անգամ հանդես եկանք որպես լուրջ ու հետևողական գործընկեր: Բոլորը դա տեսնում ու գնահատում են:
-Բանակցային գործընթացի որևէ հանգրվան փաստաթղթային ձևակերպում կստանա՞:
-Այսօր քաղաքական զարգացումների, միջազգային մտածելակերպի փոփոխության իմաստով ժամանակը մեր օգտին է աշխատում: Տարածաշրջանի զարգացումներն էլ վկայում են, որ ավելի ակտիվ գործընթացներ են լինելու: Այս բոլոր փոփոխությունները փոխկապակցված են և շատ երկրների վրա ազդեցություն ունեն: Բնականաբար` նաև մեր երկրի:
-Տարածաշրջանում Թուրքիայի դերի մեծացումը հավանակա՞ն է` նկատի առնելով արաբական հեղափոխությունները, թուրք-իսրայելական, թուրք-սիրիական, թուրք-ադրբեջանական, թուրք-իրանական հարաբերությունները: Ի՞նչ նշանակություն կունենա դա Հայաստանի համար:
-Արաբական գարնան հեղափոխությունների ողջ շարանի ընթացքում Թուրքիան հետևողականորեն փորձեր էր անում տարածաշրջանային լիդերի, նաև վերակացուի դերակատարություն ստանձնելու: Այսօր ակնհայտ է, որ այդ ջանքերը հաջողություն չեն բերել: Պատճառը միայն այն չէ, որ Թուրքիայի արտաքին քաղաքական խնդիրները շատ են, ժամանակին հռչակած «0 պրոբլեմներ հարևաների հետ» քաղաքականությունը ոչ մի հաջողության չի հասել: Պարզ է նաև, որ տարածաշրջանում ու տարածաշրջանից դուրս միանշանակ չեն ընդունվում Թուրքիայի հավակնությունները` Իրան, Ռուսաստան, եվրոպական երկրներ: Այնուհանդերձ, մենք պետք է ընդունենք իրողությունները ինչպես կան, իսկ կա մեր հարևան երկիրը իր 70 միլիոն բնակչությամբ, բացառիկ աշխարհագրական դիրքով` Թուրքիան վերահսկում է երկու կարևորագույն նեղուցներ, զարգացած տնտեսությամբ և աշխահաքաղաքական հավակնություններով: Նաև` պատմությամբ, նաև` ներքաղաքական խնդիրներով. և այնպես չէ, որ Հայաստանի ու Թուրքիայի կենսական խնդիրներն ու այդ խնդիրների լուծման ընկալումները համընկնում են: Սա էլ իրողություն է, որ պիտի ընդունել իբրև փաստ:
-Այսինքն` Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը վերախմբագրման կարի՞ք ունի:
-Արտաքին քաղաքականության աշխարհագրական ու աշխարհաքաղաքական ընդլայնումը միանշանակ ողջունելի է: Չեմ կարծում, որ այդ հարցերում պետք է առաջնորդվել աղքատության չափանիշով ու հոգեբանությամբ, «էկզոտիկ» երկրների մերժումով: Այսօր ՀՀ արտաքին գերատեսչությունը փնտրում է և գտնում է այն ներուժը, որ միջազգային ասպարեզում կարող է մեզ համար աշխատել ու մեզ օգտակար լինել: Աշխարհագրական տարածությունն այսօրվա աշխարհում մեծ դեր չունի, աշխարհի ցանկացած կետում էլ կարևոր է, որ մեր երկիրը և մեր վարած քաղաքականությունն ավելի ընկալելի ու ընդունելի լինեն: Օրինակ` մուսուլմանական երկրներում եթե չունենք բարեկամներ, կարևոր է, որ թշնամիներ չունենանք: Կրոնական ռեսուրսը մաքսիմալ օգտագործելու քայլերի դեմ հակաքայլեր պե՞տք են: Մտածել, գործել պե՞տք է, պետք է. որքան էլ առաջին հայացքից կարող է էկզոտիկայով հրապուրվածություն թվալ:

Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ